De mooie beloftes die de ‘nanotechnoloog’ ons maakt, verblindt de journalist. Mooie woorden, ongekende fantasieën en gigantische getallen, ze worden allemaal klakkeloos overgenomen. Zelfs het acht uur journaal van de NOS weet science niet meer van fiction te onderscheiden. En ik maar denken dat dit zo’n betrouwbaar programma was. Ze kramen maar wat uit.
Ja lieve redactie van de NOS: jullie verstaan jullie vak niet! Jullie wetenschapsredactie moet terug naar de middelbare school!
Laten we eerst de uitzending van maandagavond bekijken (25 oktober 2010, 20.00h) en dan lopen we even rustig alle domme dingen langs. Het item loopt van 11min27s tot 14min22s.
Glas dat je kunt vouwen, wijn die je van smaak kunt laten veranderen. Dat klinkt als science fiction, maar binnenkort is het realiteit. Het zijn voorbeelden van zogeheten nanotechnologie.
Laten we inderdaad science (wetenschap) niet verwarren met fictie. Dit zijn geen typische voorbeelden van nanotechnologie. Wijn van smaak laten veranderen lijkt me overigens niet uitzonderlijk moeilijk. Iets met azijn?
Ontwikkelingen waarin alleen al dit jaar wereldwijd 1500 miljard euro (€ 1.500.000.000.000) in om gaat.
Dit is natuurlijk onzin, omdat dit neer zou komen op €221 per hoofd van de wereldbevolking. Een serieuzere bron (Industry Week) vertelt het volgende: “By 2009 the nanotechnology market reached an estimated $11.7 billion in sales.” Dat was in 2009 ongeveer tussen de €8–9 miljard euro. Dit is een mis-schatting met een factor 170. Per hoofd van de wereldbevolking is dat in plaats van €221, maar €1. We hebben het hier dus niet over 6 keer de begroting van de Nederlandse regering, maar over een paar honderdste daarvan. Waar heeft de NOS dit enorm grote getal vandaan?
Met nanotechnologie maak je producten op een heel andere manier dan normaal, namelijk met atomen en moleculen. Twee van de kleinste deeltjes die er bestaan. Door die deeltjes aan te passen, zijn we in staat om de eigenschappen van vrijwel alle producten te veranderen.
De redactie die dit item in elkaar gedraaid heeft, is nog voor Daltons atoomtheorie naar school geweest, dus wij zullen zo vrij zijn om nog eens goed uit te leggen waar de wereld uit bestaat.
Alle materie bestaat uit atomen. We kennen nu iets meer dan 100 soorten en die soorten noemen we “elementen.” Deze elementen staan gerangschikt in het periodiek systeem der elementen. Uit atomen kunnen we grofweg drie soorten materialen maken: metalen, zouten en moleculen. Voorbeelden van metalen zijn ijzer, zink en wolfraam; voorbeelden van zouten zijn keukenzout (natriumchloride), roest (ijzeroxide) en kalk (o.a. calciumoxide en calciumcarbonaat); voorbeelden van moleculen zijn aceton (nagellakremover), water (zitten een beetje zouten in) en zuurstof (en veel andere dingen in de lucht, zoals stikstof en koolstofdioxide). Maar kom, laten we niet al te lang stil staan bij deze basale kennis.
Men maakt altijd materialen van atomen en soms met moleculen. Verschrikkelijk onhandige woordkeuze.
Voor de compleetheid zal ik nog mijn favoriete definitie geven van “nanotechnologie”: de studie naar alle materialen waarbij de eigenschappen typisch afhangen van de grootte van het materiaal, en niet zozeer de chemische samenstelling zelf. Dit komt neer op groottes rond de 1–100 nm. Houd in gedachten dat een watermolecuul ongeveer een tiende nanometer groot is. Losjes wordt wel eens opgemerkt dat veel kleine eiwitten en veel grote moleculen deze grootte hebben. Maar let op, de meest interessante nanomaterialen vallen meer onder de categorieën zouten en metalen, niet moleculen.
Atomen aanpassen is overigens iets voor hogere-energiefysici; moleculen aanpassen is klassieke organische chemie.
Nanotechnologie is buitengewoon ingewikkeld, maar wat het ons gaat brengen is onvoorstelbaar.
Afgezien van dat ‘maar’ hier geen tegenstelling aanduidt, is nanotechnologie absoluut niet buitengewoon ingewikkeld in vergelijking met andere actieve velden in de wetenschap. Experimenten naar stromingen, het weer voorspellen en kwantumtheorie zijn wél extreem complex. Voor sommigen is een informatief en genuanceerd nieuwsbericht maken ook ingewikkeld, maar nanotechnologie staat in de wetenschap niet te boek als “buitengewoon ingewikkeld.”
In het filmpje wordt nu uitgelegd dat er naar aanleiding van een kunstinitiatief, een tentoonstelling wordt gehouden over “speculatieve producten.” Hier heb ik niks op aan te merken. Speculatie inderdaad.
Het gebruik van nanotechnologie in producten groeit enorm snel.
Nu wordt er verteld hoeveel geld er uitgegeven wordt aan dergelijke producten. Wel wordt nu netjes onder het vloerkleed geveegd dat er belachelijk veel meer producten zijn die claimen nanotechnologie te gebruiken, dan dat er producten zijn die dat daadwerkelijk doen. Industry Week is het nog steeds niet eens met de NOS: in 2015 wordt geen €2500 miljard uitgegeven aan producten, maar €26 miljard. Honderd keer zo weinig.
Is het [nanotechnologie, red.] leuk, of gevaarlijk?
Welke prutjournalist heeft deze open deur gedirigeerd? Dit zijn toch geen vragen, dit is retoriek. Vraag anders direct even of er ook wel eens ongelukken mee gebeuren, er mogelijkheden zijn in de strijd tegen kanker en of er misschien wel geld mee te verdienen is. Heeft hij echt een speciale studie gevolgd om op dit soort inkoppertjes te komen? En hij is ook nog door de sollicitatieronde gekomen, voordat hij het veld in mocht van de NOS?
Hulde trouwens aan Koert van Mensvoort. Het zilvervoorbeeld legt perfect uit waar de kansen en problemen liggen. Geen foutieve simplificaties nodig, geen ingewikkelde voorkennis, gewoon een beeldend en juist voorbeeld. Het antwoord “We spelen we een beetje met vuur” is wel wat ongelukkig gekozen. Misschien is het handiger om het te vergelijken met autorijden: gevaarlijk, maar noodzakelijk.
Lieve mensen van de NOS, het acht uur journaal was voor mij dé autoriteit op het gebied van nieuws. Als jullie iets zeiden, was het waar. Maar nu ik weet wat voor onzin jullie uitkramen over nanotechnologie, weet ik niet meer of ik jullie wel kan vertrouwen op andere gebieden. Lieve redactie, ik vertrouw op jullie. Want als ik jullie niet meer kan vertrouwen, wie dan nog wel?
Goed stuk! Heb jullie de NOS redactie al getipt? Ze kunnen nog wat van jullie leren zo te zien..
Eerg scherp van jullie, ik heb het filmpje op onze website geplaatst zonder het goed te hebben bekeken, maar dat had ik wel moeten doen blijkt nu. Dat de NOS op een factor 100 meer uitkomt wat betreft de grootte van de markt, is overigens te begrijpen. Ze hebben simpelweg te gedateerde of verkeerde bronnen gebruikt. In een rapport uit 2008 werd bijvoorbeeld nog gesproken over 3100 miljard euro aan omzet in 2015 (zie https://portal.luxresearchinc.com/research/document_excerpt/4248). Kwalijke zaak dat dé autoriteit op het gebied van het nieuws zo blundert.
$3.1 trillion in revenue across the value chain that nanotech will impact in 2015
Ja, maar zoals ik het lees, is die 3100 miljard dollar over alle omzet waarin nanotechnologie verwerkt zit, waarbij vooral “the value chain” belangrijk gegeven is. Dit zou betekenen dat het mogelijk is dat een auto ook onder de value chain van nanotechnologie valt als er carbon nanotubes zijn toegevoegd aan het gaspedaal zodat deze sterker is. Om maar even een extreem (fictief) voorbeeld te nemen. Of dat er ergens in een productieproces gebruik wordt gemaakt van goud nanodeeltjes om een bepaalde reactie te laten verlopen.
Goed werk mannen! Ik had het gemist want ik ben niet zo’n journaalkijker. Goed dat jullie de matige bètakennis van de Hilversumse ‘autoriteit’ weer eens aan de kaak stellen.
Geweldig stuk!
Toch sluipt hier ook weer een onduidelijkheidje in: “hoeveel geld er in nanotechnologie omgaat” is natuurlijk niet hetzelfde als de “sales”. Bijvoorbeeld subsidies en geld van investeerders, waar de meeste nanoonderzoeken en bedijfjes nu nog op teren, zitten daar niet bij.
Verder Aldo: mijn complimenten! Het is nog mooier geworden dan je gister al beloofde.
Natuurlijk is omzet in nanotechnologie niet helemaal gelijk aan de totale hoeveelheid geld die er (in)direct in omgaat. Maar ik denk niet dat er zoveel geld aan onderzoek wordt uitgegeven, noch aan investeringen puur op nano-technologisch gebied, dat de factor 100+ gerechtvaardigd is.
Feit is vooral dat veel bedrijven en onderzoekers zeggen dat ze aan nanotechnologie werken, omdat het ‘in’ is, ondanks dat het misschien marginaal gebruik is ervan en niet eens het woord waardig is. Dan nog is die 1500 miljard een belachelijk getal, wat niet realistisch is en met even rondkijken neergesabeld kan worden.
De NOS hééft helemaal geen wetenschapsredactie, dat is nou juist het probleem.
knap stukkie werk heren!
Goed stuk! Ik verbaas me ook vaak over stukken of items die, hoop je, toch door een redactielid of -team worden voorbereid die hier iets vanaf weten. Buiten dat; zoals dit artikel stelt zijn het toch vooral basisbegrippen waar het al fout gaat, hoe kan dat toch? Een drang naar oversimplificatie voor de nieuwsconsument? Sla ook de economiepagina’s er maar op na: regelmatig een simpele fout waar men procent en procentpunt door elkaar haalt, toch een wezenlijk verschil.
Treurig, erg treurig. Nee, normaal werken we nooit met atomen en moleculen, maar daarom is nanotechnologie natuurlijk ook zo revolutionair!
Misschien moeten we de NOS een gratis introductielesje natuurwetenschap aanbieden, dit is echt bespottelijk.
Ouch wat een pijnlijk mis-nieuws …
Tenenkrommend ‘tegenwoordig maken we dingen met atomen en moleculen’ … Then God said, “Behold, I have given you every atom and molecule that is on the surface of all the earth, so that you can make … you know, new stuff ….
Overigens geloof ik ook niet dat Nederland w.b.t. nanotechnologie in de subtop van de wereld zit. Er zijn in Utrecht alleen al twee internationaal zeer gerenommeerde vakgroepen die zich met ‘(all) things nano’ bezig houden en de TUD en TU/e komen naar mijn weten ook aan de lopende band met mooie nieuwe ‘nanoproducten’ of ‘nanoideeën’.
Dit doet me denken aan een geweldige uitspraak van Charles Lindbergh (luchtvaartpionier), die ongeveer als volgt gaat (sorry, geen bronvermelding, kon ik zo gauw niet vinden):
Tegen een journalist “Ik ben altijd erg onder de indruk van journalisten. Jullie hebben overal heel veel verstand van. Maar wat me wel opvalt is dat juist als het over luchtvaart gaat, het niet zo goed klopt. Die verhalen lees ik dus maar niet meer.”
🙂
Lieve allen, hier de maker van dit NOS-item. Ik discussieer graag, dus wil ook bij jullie duiidelijk maken hoe sommige tekstfragmenten gekozen zijn. Wijn veranderen in elke smaak van elke wijin die je wilt lijkt mij wel degelijk nano en bijzonder. Flutopmerking over “azijn” slaat nergens op. 1500 miljard dit jaar komt van Lux Research. Die bron gebruikt de Tweede Kamer ook. Het is een bedrag dat beschrijft hoeveel miljard wij allen nu al besteden aan producten die (claimen) via nano gemaakt te zijn. Het is dus niet het bedrag dat in nano-onderzoek geïnvesteerd wordt door wetenschap, bedrijfsleven en overheid. Ik wilde laten zien dat we nu al enorme bedragen uitgeven aan nano-producten terwijl we er als publiek vrij weinig van weten. Dat jij er veel van zegt te weten stemt mij gerust. “Leuk of gevaarlijk?” dat noem jij zoiets als een prutsvraag, maar ik wilde na enig enthousiasme over nano-producten ook aandacht voor de risico’s behandelen. Dat lukte meteen, ook volgens jou, omdat Koert zo helder vertelde over nanozilver. Onze NOS-ambitie was om nano in de huiskamer te brengen. Dat nou juist jij je vervolgens inspant om er gehakt van te maken….ga je gang.
Lex Runderkamp, NOS
Mooi dat je reageert Lex!
Ik zet nog wel mijn twijfels bij het bedrag van 1500 miljard, of eigenlijk de betekenis van dit bedrag. Er is namelijk een groot verschil tussen geld dat ‘omgaat’ of geld dat ‘besteed’ wordt! Je zegt in je reactie iets anders dan ik opmaak uit het nieuwsbericht. Kun je misschien iets meer zeggen over wat Lux Research precies bedoelt in haar rapport?
Overigens, de enige waarde die ik met een kleine zoekactie kon vinden was een voorspelling van het ‘world market volume’ van 3 biljoen dollar in 2015 (door Lux gedaan in 2008 – klinkt gedateerd in mijn oren).
Wat je zegt over dat het publiek weinig weet van nano is misschien waar, maar het nieuwsitem verandert daar mijns inziens weinig aan. Als het de ambitie is van de NOS om het grote publiek duidelijk te maken wat er zo speciaal is aan de nieuwe productiemethodes die producten met het label ‘nano’ ten gevolge hebben, dan moet er wel een chemisch/fysisch correct en begrijpelijk verhaal gepresenteerd worden (uiteraard versimpeld). Dat is het nu echt niet – alle chemici en fysici zullen er de kriebels van krijgen (op z’n minst). Kun je toelichten waarom jullie/jij dachten dat het noemen van ‘atomen en moleculen’ zoals jullie dat nu hebben gedaan, het mooie en nieuwe aan ‘nano’ verduidelijkt en begrijpelijk maakt?
Met dit nieuwsitem gaat in mijn ogen de NOS mee in de hype die ontstaan is over nanotechnologie – een hype waarover een hoop wetenschappers, Aldo included, nogal een stevige mening hebben (namelijk: nanotech wordt héél erg overdreven en verkeerd uitgelegd).
Die getalletjes van Lux Research boeien me eigenlijk niet zo veel, ik vind het gewoon storend dat op alles wat met moleculen te maken heeft in de nano-hype gegoten wordt. Het enige wat ik qua informatie uit dit stukje haal is ‘dingen bestaan uit atomen en moleculen’ en ‘er gaan dingen uitgevonden worden die we nog niet hebben’. En die informatie had ik al. Ik begrijp best dat het lastig is om dit soort dingen uit te leggen, maar voor een scheikundige (zoals je ook wel ziet aan de reacties hier) is het een beetje tenenkrommend.
Daarnaast vind het ‘is het gevaarlijk?’ aspect mateloos irritant. Het DDT-molecuul bijvoorbeeld is zo’n 10 nanometer in doorsnee, penicilline ook, allemaal nano! Alle dingen die we produceren zijn potentieel gevaarlijk, bij nano klinkt het alleen wat spannender.
Daarnaast (bijvoorbaat excuses aan Lex) kan ik het niet laten om een tweet van de maker te quoten van een paar dagen terug: “Nanotechnologie uitleggen in 2 zinnen is toch een uitdaging waar ik de afgelopen drie uur mee bezig was”…
De verrichtingen van mijn oud-leerling Aldo wil ik nog wel eens volgen hier op deze site. Zo ook nu. Ook ik vind het item op het journaal weinigzeggend en niet veel toevoegend aan de kennis over nanotechnologie in onze samenleving. Maar dat er slordig wordt omgesprongen met begrippen als atomen en moleculen vind ik geen ramp in een programma voor leken op dt gebied.
Wat mij wel verbaast is dat Aldo zelf slordig omspringt met deze begrippen in zijn lesje over de drie groepen waarin stoffen grofweg kunnen worden ingedeeld: de metalen, de zouten en de moleculaire STOFFEN. Niet moleculen, Aldo, want dan gebruik je termen uit de wereld van de kleine deeltjes en de wereld van de waarneembare stoffen door elkaar.
Overigens mijn complimenten voor deze leuke scheikunde site. Het is een waar genoegen om er kennis van te nemen.
Robert Rubertus, VWO-docent biologie en scheikunde
Goed bezig! Na het lezen van het boek ‘Het zijn net mensen’ van Joris Luyendijk ben ik zelf gestopt met het kijken van de jounaals…