Tot 30 mei dit jaar speelt het Nationaal Theater de voorstelling ‘Kopenhagen‘. Ik ben met een vriend naar de voorstelling in de Stadsschouwburg in Utrecht en het was fantastisch. Drama, woordgrappen en wetenschap.
Het verhaal gaat dat de beroemde fysici Niels Bohr (Bram van der Vlugt) en Werner Heisenberg (Stefan de Walle) elkaar voor het laatst in Kopenhagen spraken, vlak nadat Duitsland in de Tweede Wereldoorlog Denemarken over heeft genomen. Heisenberg blijkt betrokken te zijn bij de ontwikkeling van een atoombom voor de Duitsers.
Niels Bohr (1885-1962) was een Deense atoomfysicus. Hij is vooral bekend om zijn bijdrage aan de kwantum mechanica en zijn kijk op het atoom. Wie kent niet het naïeve plaatje waarin een kern van een atoom wordt afgebeeld met wat elektronen eromheen die cirkelbanen afleggen. Samen met Heisenberg formuleerde hij de Kopenhaagse interpretatie van het atoom, dat zegt dat de waarnemer van een experiment samen met het experiment een enkel systeem vormt, in plaats van dat de waarnemer buiten het systeem zou staan. Er wordt gezegd dat Bohr een bijdrage heeft geleverd aan het Manhattan Project (de ontwikkeling van een atoombom voor de Amerikanen dat plaats vond in een kantorencomplex in Manhattan, New York).
Werner Heisenberg (1901-1976) was een Duitse theoretisch fysicus die zich vooral liet leiden door de taal van de wiskunde. Als hij een probleem tegen kwam liet hij eerst de complete wiskunde erop los. Ook een manier natuurlijk. We kennen Heisenberg vooral van het onzekerheidsprincipe. Dat zegt dat bepaalde zaken (zoals plaats en snelheid) nooit exact te meten zijn op hetzelfde moment. Deze onzekerheidsrelatie gaat ook op voor energie en tijd. De ‘meetfout’ die gemaakt wordt is altijd minstens een half h-streep (~5.03*10^(-35) Js). Dat is niet groot (daarom merken we hier nooit wat van in het echte leven), maar groot genoeg om te kunnen meten.
Heisenberg had een reden om zichzelf uit te nodigen bij Bohr. Ze zijn ooit met ruzie uit elkaar gegaan, maar waarom? Met drie stoelen als decor en Bohr’s vrouw Margrethe (Liz Snoijink) als waarnemer spelen deze mannen elkaar uit door verwarrende argumenten, vergeten ruzies en de kwantum mechanica als bindmiddel. Voor iedereen in dit vakgebied een must see, voor geïnteresseerden een kijkje in de keuken van de wetenschap.
Ik heb genoten met teugen en raad iedereen deze voorstelling aan. Ga hem zien zolang hij nog draait!
