In een collegezaal van de Universiteit van Turijn heeft men als eerbetoon aan de beroemde Italiaanse schrijver en chemicus Primo Levi — bekend van het boek The Periodic Table — een groot periodiek systeem opgehangen. Het periodiek systeem hangt er al dertien jaar, maar er zit wél een fout in! The Professor van Periodic Videos legt het uit.
Een foto van het betreffende periodieke systeem vind je hieronder (klik voor groter).
Kun jij de fout vinden? Gebruik in de reacties s.v.p. de [spoiler]-tags. Het goede antwoord kun je hier vinden.
Als rasechte scheikundige kun je niet met een gerust hart de deur uitstappen zonder een periodiek systeem bij je te hebben. Zo heb ik al vrij vlot, nadat ik scheikunde ging studeren, een periodiek systeem voorin mijn map met collegeaantekeningen gestopt. Maar die map heb ik lang niet altijd (meer) bij me. Mijn iPod touch heb ik juist wél altijd bij me, dus een periodiek systeem in de vorm van een iPhone/iPod touch-app leek mij wel handig. (Voor een iPhone ben ik natuurlijk te arm.)
Lange tijd kon ik geen app vinden die aan mijn wensen voldeed, zoals het kunnen weergeven van elektronenconfiguraties en werkzaam zijn zonder internetverbinding. En dat allemaal zo gratis mogelijk. The Elements van Theodore Grey is weliswaar erg mooi, maar alleen beschikbaar voor de iPad en iPhone 4 en niet erg goedkoop.
Recentelijk kwam ik een app tegen van het chemiebedrijf Merck (de Duitse Merck wel te verstaan, niet de Amerikaanse van de bekende Merck Index), die doet wat ik wil en is bovenal helemaal gratis. Het gaat hier om PSE HD, wat natuurlijk staat voor Periodic System of the Elements.
Wanneer je PSE HD opstart, verschijnt er een groot periodiek systeem. Druk je op een element, dan verschijnt er een popupje met meer informatie. Vanuit hier kun je ook doorklikken naar lijstjes met bijvoorbeeld smelt- en kookpunt, dichtheid, oxidatietoestanden, elektronenconfiguratie en atoomstraal. Van veel elementen kun je bovendien een plaatje te zien krijgen en staat er informatie over de ontdekker bij. Merck is een commercieel bedrijf, dus geven ze ook een linkje naar “Products for analytical testing.” Tja, het geld moet ergens vandaan komen natuurlijk.
Als je op het Merck-logo linksboven drukt, verschijnt er een lijst met extra opties. Sommige opties zijn een beetje cryptisch omschreven. Met “Search” kun je alleen op naam zoeken, terwijl het knopje “Classification” je juist laat zoeken op eigenschappen zoals toestand bij kamertemperatuur of classificatie (alkalimetaal, overgangsmetaal, etc). En gek genoeg laat het knopje “State at room temperature” je juist overzichtelijk zien wat de aggregatietoestand van alle elementen is bij een willekeurig te kiezen temperatuur.
Met het knopje "State at room temperature" kun je de aggregatietoestanden van alle elementen bij een willekeurige temperatuur te zien krijgen.
Een andere handige feature vind je bij “Property ranking.” Dit geeft je een overzichtelijke tabel met allerlei eigenschappen van de elementen. Je kunt uiteraard sorteren op een willekeurige kolom, dus als je bent vergeten welk element de hoogste dichtheid heeft, dan is dat met deze tabel zo te vinden.
Samengevat, PSE HD is een mooie en handige app. Hoewel hij een paar eigenaardigheden heeft, mogen we voor de prijs (gratis) zeker niet klagen. PSE HD is verkrijgbaar in de App Store en werkt op de iPhone, iPod touch én iPad. En voor iedereen zonder iShizzle is er ook een online versie.
Dat drank en scheikunde goed samengaan, wist de grondlegger van het Periodiek Systeem der Elementen, Dmitri Mendeleev, ons al te vertellen — alhoewel alcohol drinken op het lab natuurlijk uit den boze is. Toch is drank op het lab wel nuttig, want je blijkt er de meest prachtige plaatjes mee te kunnen maken. En daar hebben de onderzoekers achter BevShots hun werk van gemaakt. Hieronder zie je een voorbeeld van een van hun kunstwerken.
Hoe komt BevShots tot deze prachtige, bijna psychedelische plaatjes? Door veel te experimenteren met drank, natuurlijk. Om te beginnen nemen ze een voorwerpglaasje met daarop een beetje van hun favoriete drankje — bij het plaatje hierboven is dat stout. Dat laten ze vervolgens rustig drogen, oftewel het water en de ethanol verdampen. Hierbij ontstaan kristalletjes van verscheidene stoffen in de drank. Ik gok dat hierbij vooral koolhydraten belangrijk zijn.
Het voorwerpglaasje met het opgedroogde drankje wordt vervolgens bekeken — waarschijnlijk onder een polarisatiemicroscoop — maar hier blijkt BevShots niet al te veel over kwijt te willen. Dat is natuurlijk het geheim van de smid. Het geheim van polarisatiemicroscopie is dat, wanneer een materiaal in verschillende richtingen een verschillende brekingsindex heeft (dubbelbreking), het oplicht. Vaak ontstaan hierbij als gevolg van interferentie, ook nog allerlei kleuren. Als je een zonnebril hebt met polariserende glazen, heb je vast wel eens bij spiegelende autoruiten de kleuren van de regenboog gezien. Dit is hetzelfde effect. Materialen met een gelijke brekingsindex in alle richtingen lichten niet op onder een polarisatiemicroscoop. Polarisatiemicroscopie wordt overigens veel gebruikt voor het bestuderen van mineralen en vloeibare kristallen.
Hieronder zie je nog een aantal van de kunstwerken van BevShots. Klik voor een grotere afbeelding.
De kunstwerken van BevShots zijn te bestellen op hun site in allerlei formaten. Het is dat ik nog lang niet jarig ben, want anders had ik het wel geweten. Voor op je lijstje dus. Proost!
Afgelopen donderdag zag ik op televisie een aflevering van Nova over een experimenteel vaccin tegen nicotine. Het geneesmiddel, dat NicVAX heet, heeft als doel om te voorkomen dat nicotine in de hersenen komt en daar de gebruikelijke kick geeft. Het idee is dat, als nicotine geen kick meer geeft, het voor een roker vanzelf niet meer interessant wordt om door te roken.
Ik verbaasde mij een beetje: een vaccin tegen nicotine? Wat moet dat betekenen? Is die naam pure marketing, of zit hier echt iets achter?
Het blijkt dat het vaccin het immuunsysteem poogt aan te zetten tot het maken van antilichamen tegen nicotine. Normaal gebeurt dit niet, omdat nicotine daarvoor een te klein molecuul is. Door nu een sterk op nicotine lijkend molecuul aan een stukje eiwit te zetten, gaat het immuunsysteem wél antilichamen maken. Deze antilichamen binden niet alleen aan het vaccin, maar blijkbaar ook aan gewoon nicotine.
Het gevormde complex van antilichaam en nicotine is te groot om de bloed-hersenbarrière te passeren. Het nicotine komt dus niet in de hersenen en de roker krijgt geen kick. Waar de nicotine vandaan komt, maakt dus ook niet uit: sigaretten, nicotinekauwgom of nicotinepleisters zijn allemaal even zinloos.
Interessant aan deze aanpak is dat, wanneer een persoon eenmaal gevaccineerd is, hij of zij geen medicatie meer hoeft te nemen, maar toch ‘beschermd’ blijft: het immuunsysteem produceert in feite het medicijn. De kans dat iemand terugvalt omdat hij of zij geen medicatie meer neemt, lijkt kleiner. Aan de andere kant wordt vaak gezegd dat het probleem van stoppen met roken voornamelijk het veranderen van je gewoontes is, en daar helpt dit vaccin natuurlijk niet bij.
Het vaccin is, zoals eerder gezegd, nog experimenteel, maar wordt al wel getest op mensen. Hou je van experimenteren? Het Maastricht Universitair Medisch Centrum en het Slotervaart ziekenhuis in Amsterdam zoeken nog proefpersonen.
Bekijk de aflevering op hieronder of ga naar Uitzendingemist.nl. Het item over NicVAX begint op 27:00.
De afgelopen twee dagen moeten voor veel eindexamenleerlingen heel spannend zijn geweest: de eindexamenuitslagen werden bekendgemaakt. Woensdag hoorden de vmbo’ers of zij geslaagd waren en gister was het de beurt aan de leerlingen van het havo en vwo. Bij dezen willen de Scheikundejongens alle geslaagden van harte feliciteren!
Laten we even terugblikken op het eindexamen scheikunde. Ik schreef al dat ik het een examen van hoog niveau vond dat bovendien vrij lang was. De scholieren vonden dit blijkbaar ook en hebben maar liefst 5451 klachten ingediend. Ook de zogeheten N-term (zie ook wikipedia) laat dit te zien. De N-term is een normeringsfactor tussen de 0 en 2 die gebruikt wordt bij het berekenen van de cijfers. Een hogere N-term betekent dat je voor hetzelfde aantal punten een hoger cijfer krijgt. Voor scheikunde bedroeg de N-term dit jaar 1,6, een stuk hoger dan de afgelopen jaren (in 2006–2009 voor scheikunde-1,2 gemiddeld 0,9). Een moeilijk examen dus.
Er zijn echter nog méér mensen die een felicitatie verdienen. Van 3 tot en met 10 juni vond namelijk de 31e Nationale Scheikundeolympiade plaats. De twintig beste scholieren uit de voorrondes streden om deelname aan de Internationale Scheikundeolympiade en natuurlijk om de eerste plaats.
De beste vier scholieren mogen Nederland gaan vertegenwoordigen bij de Internationale Scheikundeolympiade, die dit jaar in Tokyo (Japan) plaatsvindt van 19 t/m 28 juli. De eerste vier plaatsen zijn voor:
Alex Blokhuis (Pleincollege van Maerlant, Eindhoven)
Istvan Kleijn (Emelwerda College, Emmeloord)
Anatoliy Babic (Stedelijk Lyceum Zuid, Enschede)
Manuel van Rijn (RSG Tromp Meesters, Steenwijk)
Allemaal van harte gefeliciteerd en veel plezier in Tokyo! Kun je niet genoeg krijgen van al die moeilijke vragen? Bekijk dan de opgaven van de voorronde van de Scheikundeolympiade.
