In de aflevering van de Keuringsdienst van Waarde (KvW) van 15 oktober wordt onderzoek gedaan naar ijzer in cornflakes. Wij zijn van mening dat er in deze uitzending een aantal fouten worden gemaakt en halve waarheden worden verteld, of dat er in elk geval bij de KvW redactie een ernstig gebrek is aan mensen met scheikundekennis.
Wat is er aan de hand? In de uitzending komt men tot de ontdekking dat cornflakes aangetrokken worden door een magneet. Wanneer men de cornflakes fijnmaalt, blijft er zelfs een zwart poeder aan de magneet hangen. Ze komen tot de conclusie dat dit ijzer moet zijn. Geheel correct.
Iets eerder in de uitzending loopt men over een spinazieveld met een metaaldetector, op zoek naar het ijzer in de spinazie. Dat vinden ze niet; zie onderstaand fragment. Zoals de boer aan het einde van dit filmpje correct opmerkt: het ijzer in spinazie is niet hetzelfde als het ijzer van je fiets. Wat ze jammerlijk genoeg niet uitleggen, is waarin het verschil dan zit. Gelukkig kan iedere middelbare scholier met scheikunde in zijn/haar vakkenpakket je dit wél vertellen. Het ijzer uit je fiets is metallisch ijzer, terwijl in spinazie ijzer ionen zitten, te weten Fe2+ en/of Fe3+. Over de telefonist die suggereert dat er ook nog zoiets bestaat als “plantaardig ijzer”, ga ik het niet hebben.
In de rest van de uitzending wordt de indruk gewekt dat het fijngemalen ijzer alleen maar in de cornflakes wordt gestopt uit winstoverwegingen, zodat mensen denken dat ze iets gezonds kopen/eten. Het ijzer zou in die vorm ook niet worden opgenomen (want: niet oplosbaar in water) en dus nutteloos zijn.
Als je echter de literatuur doorzoekt, vind je dat metallisch ijzer ten eerste weldegelijk wordt opgenomen, en dat het bovendien wordt toegevoegd juist omdat het niet oplost. Het probleem van het toevoegen van ijzer aan voedingsmiddelen, is namelijk dat het ijzer kan reageren met het voedingsmiddel. Dit leidt vaak tot bijvoorbeeld onwenselijke verkleuringen van het product. Dat gebeurt vooral wanneer het ijzer (in de vorm van een ijzerzout) goed oplosbaar is in water: elk product bevat namelijk wel wat water (zelfs cornflakes), en dat geeft het ijzer de kans om te reageren.
Gebruik je dus metallisch ijzer (in poedervorm), dan heb je dit probleem niet. Desondanks wordt het wel (gedeeltelijk) opgenomen door je lichaam, omdat het door je maagzuur wordt geoxideerd tot ijzerionen. Omdat niet alles wordt geoxideerd, wordt ook niet alles opgenomen, maar dat is nog altijd meer dan wanneer je géén ijzer toevoegt. Als je het filmpje goed bekijkt, zie je ook dat er “extra vitaminen” in sommige cornflakes zitten. De reden daarvoor is ook eenvoudig: die zorgen ervoor dat het ijzer beter wordt opgenomen. Al met al een hoop ophef om niets dus.
Bekijk de uitzending van de KvW op hun site of op uitzendinggemist. Stella, dank je voor de tip!
En toch was het een raar gezicht om die cornflake te zien bewegen met een magneet. ‘k Heb het thuis ook even geprobeerd en mn ouders waren geschokt 😛
“In de rest van de uitzending wordt de indruk gewekt dat het fijngemalen ijzer alleen maar in de cornflakes wordt gestopt uit winstoverwegingen, zodat mensen denken dat ze iets gezonds kopen/eten.”
Zit toch wel een kern van waarheid in: ijzer in cornflakes toevoegen levert geen opname in het lichaam op doordat deze in het algemeen genuttigd wordt in combinatie met zuivel (lees calcium). Calcium neemt nu eenmaal voorrang op ijzer als het gaat om opname. Dus de fabrikant voegt ijzer toe om kopers aan te trekken die dit als gezond zien terwijl ze weten dat dit ijzer (metallisch of ionisch) nooit zal worden opgenomen door het lichaam.
Helaas werpen de uitzendingen meestal meer vragen op dan antwoorden. Maar zeg nu zelf, welk ander programma moedigt de mensen aan om eens zelf na te denken en op onderzoek uit te gaan. briljant grappige TV!
Het is waar dat calcium de opname van ijzer remt, maar de opname wordt zeker niet nul. In dit artikel wordt de opname van metallisch ijzer uit cornflakes onderzocht en de invloed van vitamine A en C hierop, wanneer de cornflakes met melk worden genuttigd. Er wordt duidelijk ijzer opgenomen, ondanks dat het genuttigd wordt met melk. Het is dus niet zo dat er niets wordt opgenomen.
Maar discussies levert het inderdaad wel op.
Beste Mark,
Als je het artikel bekijkt waar je naar verwijst en waar jij je “ontmaskeringstheorie” aan op hangt kun je zien dat het onderzoek is uitgevoerd en betaald door Kellogs. Je kunt je dus afvragen wat de wetenschappelijke waarde daarvan is.
Beste Hans,
Ik ben het helemaal met je eens dat je dan nog eens goed moet nadenken. Wel moet ik opmerken dat het om één onderzoeker gaat van Kellogg’s (een middelste naam, dus geen hoofdauteur, noch hoofdverantwoordelijke), de rest komt van het Instituto Venezolano de Investigaciones Científicas Centro de Medicina Experimental. Verder is het onderzoek betaald door Kellogg’s en het is zeker niet ongebruikelijk dat het bedrijfsleven samenwerkt met de universiteit. Ik vind het goed om te twijfelen aan de wetenschappelijke waarde van een onderzoek, maar onzin om (zonder naar directe data uit het onderzoek te refereren, en dat met andere onderzoeken te vergelijken) het direct ‘nutteloos’ of ‘onwaar’ te noemen.
Ik denk dat het wel wat zegt dat de onderzoeken in samenwerking met Kellogg’s openbaar zijn, en niet voor Kellogg’s eigen gebruik alleen is. Er zijn namelijk genoeg onderzoeken door bedrijven die niet openbaar worden gemaakt.
Nu nog een wat slap argument: we hebben ook andere artikelen gevonden die dezelfde uitkomst aangeven, maar die zijn niet open-access, dus daar kunnen we niet zomaar naar linken.
Ook wil ik aangeven dat het woord ‘ontmaskering’ gebruikt is door een artikel van het VNCI over ons, niet door onszelf.
Tot slot kan ik niet genoeg benadrukken dat wij geen enkel belang hebben bij de uitkomst van deze discussie, behalve het wetenschappelijke belang dat ons drijft. Niet ons (on)gelijk of dat van de Keuringsdienst van Waarde is belangrijk, maar de ‘ontmaskering’ van slechte argumenten (en dus conclusies) en lompe verwoordingen.
Graag nog een toevoeging over het bovenstaande artikel: Uit onderzoek naar publicaties over medicatie (o.a. antipsychotica), uitgevoerd met geld van de farmaceutische industrie, blijkt dat deze (bijna) allemaal in het voordeel van het gesponsorde medicijn uitpakken. Dat Hans gelijk heeft, zal dus ook wel. Dat een auteur niet eerste of laatste vernoemd staat, maakt ook niets uit. Ook de niet open acces artikelen zullen waarschijnlijk gesponsord zijn (al dan niet genoemd).
Ik snap dat jullie geen “belang” hebben in dit verhaal, maar gebruik verwijzingen naar artikel wel met de juiste in acht neming. Zeker oudere artikelen zijn niet te vertrouwen!
Bovendien mis ik in deze discussie het punt dat KvW maakt: de bewering van Kellogs dat 40% van de Europese vrouw een (structureel?) ijzertekort heeft. En Kellogs zal dat wel even oplossen met de cornflakes. Over slechte argumenten en dito verwoordingen gesproken…
Beste scheikunde jongens, wel eens gedacht aan het effect dat melk heeft op de PH in de maag….
Klopt, die stijgt… en dan… lost het ijzer niet op.
Conclusie: alleen nog maar Kellogg’s eten met sinaasappelsap. Sterkte!
Direct na het lezen van bovenstaande reactie ben ik op zoek gegaan naar literatuur om mijn vermoeden met harde feiten te onderbouwen, want persoonlijk kon ik me niet voorstellen dat melk ervoor zou zorgen dat de pH van het maagzuur van 1 á 2 hoger dan 3 zou worden.
Het kostte nog wat moeite om iets bruikbaars te vinden, maar uiteindelijk is het wel gelukt.
“Drinking milk could be a quick fix to the acid stomach problem. Unfortunately, milk has a rebound action and would eventually encourage secretion of more stomach acid, which causes the acid stomach.”
bron: Myth 1: Drink Milk.
En ook:
“In the third series of experiments, a healthy male student was used as a subject. One and onehalf hours after a test meal of milk, his gastric contents usually had a pH approximating 1.5.”
bron: The Bactericidal Power of the Stomach and Some Factors Which Influence It* by Arthur Hanszen in het “American Journal of Digestive Diseases”. Fulltext PDF is hier te vinden: PDF hier.
Beiden bevestigen mijn vermoeden dat tijdelijk het melk de maagzuur ‘neutraliseert’, maar dit effect helemaal te niet wordt gedaan door de stimulatie van de zuuraanmakende eiwitten door de verschillende componenten in melk, zoals calcium. Er zijn nog vele artikelen en bronnen te vinden die dit bevestigen, maar deze twee deden dat het duidelijkst.
Ook is het zo dat het vaste voedsel (dus de cornflakes met ijzer) ongeveer 2 tot 4 uur (bron: Anatomy) in de maag blijven, dus zal de pH dan al dermate laag zijn dat ijzer gewoon oplost.
Twee reacties die ik echt even kwijt moet :
1) Over het sponsoren van onderzoek door de industrie:
Dit is heel normaal en het zorgt wel voor een snellere vooruitgang van onderzoek en opbouw van wetenschappelijke kennis dan wanneer alleen overheidsgelden beschikbaar zouden zijn. Bovendien is altijd verplicht om eventuele sponsoring te vermelden. Een onderzoek moet je dus beoordelen met je wetenschappelijke kennis en kritische geest, en dat gaat verder dan conclusies als ” = gesponsord = slecht uitgevoerd”
2) 40% van de vrouwelijke bevolking heeft tekort aan ijzer. Beweert Kellogs echt dat ze dit alleen gaan oplossen of is het misschien als positief te zien dat een voedingsbedrijf onderzoek doet naar mogelijke tekorten in de samenleving en haar producten aanpast om een bijdrage te doen aan het opheffen van dit tekort. En tuuuuuurlijk moeten ze dergelijke producten verdienen. Ook om verdergaand onderzoek uitgevoerd door academici aan de universiteiten te sponsoren. It’s a circle………
PS: KvW is een heerlijk kritisch programma wat consumenten tot nadenken aanzet, maar als ze het niet volledig wetenschappelijk aan willen pakken, moeten ze ook niet die indruk wekken (bijv. beweringen doen over ijzeropname zonder literatuuronderzoek of door Wageningen Universiteit in te zetten maar geen voedingskundigen in te schakelen (een voedingstechnoloog is geen expert op het vlak van de werking van het menselijk lichaam). “Bedrog” werkt op meerdere niveaus!
Wat vinden jullie van de opmerking van de arts in het filmpje van KvW over het effect van de stukjes ijzer op het gebit?En dan met name bij kinderen. Wat als je dit als kind elke ochtend bij het ontbijt eet? Is dit schadelijk?